تبدیل ریال به تومان به معنی حذف چهار صفر از پول کشور نیست

رئیس کل بانک مرکزی می گوید اصلاح پولی به معنای حذف چند صفر و تغییر واحد پول فرآیندی است که در اولویت‌های بانک مرکزی قرار دارد که در این زمینه مطالعات جامعی در بانک مرکزی و البته پژوهشکده پولی و بانکی انجام شده و پیش نیازهای آن به طور کامل شناسایی شده است. بنا بر این مطالعات، اجرایی کردن طرح حذف صفر از پول ملی مستلزم دستیابی به شرایط مناسب اقتصادی از جمله تورم تک رقمی پایدار و ثبات اقتصادی است. از این رو این مصوبه اخیر با موضوع حذف صفر متمایز بوده و نباید با آن خلط شود.

 

 ماجرای اصلاح پولی

 اگرچه موضع بانک مرکزی شائبه حذف صفر از پول ملی را برطرف کرده است اما همچنان ابهامات  از جمله اینکه قرار است با تبدیل ریال به تومان چه اتفاقی افتاده، در امور روزمره مردم چه تاثیری داشته باشد از چه زمانی اجرایی می شود پابرجا بود که در ادامه با مروری بر قوانین موجود و جریان اصلاح پول ملی به برخی از این مسایل پرداخته خواهد شد.

براساس بند (الف) ماده (۱) قانون پولی و بانکی کشور مصوب  سال ۱۳۵۱ ، واحد پول ایران ریال و هر ریال معادل ۱۰۰ دینار خواهد بود. اما مشخص است که طی این سالها به ویژه بعد از انقلاب اسلامی واحد پولی دینار در معاملات روزمره ما جایی نداشته و به دلیل تورم انباشته بالای ۱۰ درصدی و اثر آن در کاهش ارزش پول ملی روند به گونه‌ای پیش رفت که در عرف برای مبالغ خرد ریال و برای کلان تومان مورد استفاده قرار گرفت.

در دولت یازدهم  در همان ابتدا بود که رئیس کل بانک مرکزی رسما اعلام کرد حذف صفر از پول ملی با اینکه مورد تأیید این بانک است اما در دستور کار بانک مرکزی قرار نداشته و به گونه‌ای از اولویت کاری آن خارج شد. چرا که سیف معتقد بود در فضای بی ثبات اقتصادی که بر کشور حاکم شده و در آن  تورم فزاینده دو رقمی، رشد اقتصادی منفی و شرایط ارزی نامساعد وجود دارد،  نمی‌تواند بدون مهیا شدن مقدمات که از مهم‌ترین آن‌ها ثبات اقتصاد کلان و تورم تک رقمی پایدار است برای حذف صفر از پول ملی اقدام کرد.

 

اما جریان به گونه‌ای دیگر پیش رفت به طوری که بانک مرکزی اصلاح قانون پولی و بانکی سال ۱۳۵۱ را در دستور کار قرار داده و با همکاری وزارت اقتصاد و پژوهشکده پولی و بانکی دو لایحه " قانون بانک مرکزی و قانون بانکداری" را که به لوایح دوقلو معروف شدند، تهیه و تنظیم کرد تا بعد از بررسی در هیأت دولت به مجلس ارائه شده و بعد از تصویب جایگزین این قانون شود.

 در لوایح پیشنهادی بانک مرکزی موضوع حذف صفر از پول ملی مطرح نشد چرا که به همان دلایل قبلی اعلام شده از سوی این بانک فضای برای حذف صفر مهیا نبوده و مفهوم تومان و جایگزینی آن با مفهوم ریال به معنای اصلاح پولی نیست و این موضوع در آینده به شکلی جامع و در قالب لایحه‌ای جداگانه مطرح خواهد شد. چراکه اصلاح پولی فعالیت جامع‌تری است و در آن باید همه جوانب مالی، اقتصادی و حسابداری در نظر گرفته شود.

با تبدیل ریال به تومان چه می شود؟

به هر صورت با تغییر انجام شده فضای جامعه به سمتی پیش رفت که انگار قرار است به زودی واحد پول ایران تغییر کرده و مردم با چالش بسیاری در امور خود مواجه شود. این در شرایطی است که مصوبه هیأت دولت باید در جریان بررسی لوایح پیشنهادی برای اصلاح ساختار نظام بانکی در مجلس مورد بررسی قرار گیرد. آنگاه اگر نمایندگان به پیشنهاد مربوطه درباره تبدیل ریال به تومان رأی دهند،  در دستور کار بانک مرکزی قرار خواهد گرفت. بنابراین این به معنای آن است که حداقل یک سالی باید منتظر بود تا در صورت تصویب مجلس واحد پول ایران تغییر کند و به این سرعت اتفاق نخواهد افتاد.

 

در سوی دیگر ظاهرا باید برای رسمی شدن بررسی این مصوبه در مجلس باید بانک مرکزی لایحه‌ای جداگانه و مستقل با تعیین سازوکارهای اجرایی شدن آن  به مجلس ارائه کند که خود نیازمند تشکیل کمیته های تخصصی خواهد بود. در حالی باید این لایحه در کمیسیون اقتصادی مجلس مورد تأیید واقع شود .

اما حتی اگر فرض را بر تأیید مصوبه دولت در مجلس گذاشته و از زمانی در دستور کار قرار گیرد چند مورد یادآوری می‌شود. اول اینکه همان‌طور که رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده تغییر واحد پول ملی آثار اقتصادی از جمله تورم‌زایی و یا اثرگذاری بر سایر شاخص‌های کلان اقتصادی نخواهد داشت و تنها موجب تسهیل مبادلات و برگشت به فضای عرفی جامعه می‌شود. چرا که در حال حاضر نیز به گونه‌ای مردم از ریال در مبادلات خود استفاده نمی‌کنند و تقریبا به جز امور بانکی تمامی کارهای پولی و مالی آن‌ها براساس تومان انجام می‌شود.

در این شرایط با تبدیل ریال به تومان مواردی همچون تمامی دفاتر حسابداری، چاپ اسکناس، دسته چک و یا ضوابط نگهداری حساب‌ها در بانک‌ها با تغییراتی مواجه شده و ریال به تومان تبدیل می‌شود در عین حال که در بانکداری الکترونیک نیز این تغییرات اعمال خواهد شد. بنا بر این مردم با مشکلی مواجه نخواهند شد. در رابطه با مبادلات بین‌الملل با توجه به اینکه حذف صفر در واقعیت می‌تواند موجب افزایش ارزش پول ملی و نزدیک شدن واحد پولی ما به پول‌های بین‌الملل شود، اثر مثبتی خواهد داشت.

 

ولی موضوع مورد اهمیت دیگر در رابطه با اسکناس‌هایی است که در ادامه وارد چرخه پولی می‌شود. همان‌طوری که قائم مقام بانک مرکزی اعلام کرده است در صورت اجرایی شدن مصوبه دولت امکان اعمال ملاحظاتی در اسکناس‌های جدید نیز وجود خواهد داشت. با این حال این به معنای تحمیل هزینه سنگین برای تغییر اسکناس و یا جمع‌آوری کلیه اسکناس‌های موجود نیست.

این در حالی است که به طور همزمان می‌تواند هر دو اسکناس یعنی آن‌هایی که اکنون در چرخه وجود دارند و اسکناس‌هایی که با حذف یک صفر چاپ می‌شوند در گردش بوده و مشکلی برای مردم ایجاد نمی‌کند و نیازی نیست که بانک مرکزی به یک باره تمام اسکناس‌های قبلی را جمع‌آوری کند.

باید یادآور شد که به طور معمول هر پنج سال یک بار اسکناس‌های موجود با اتمام عمری که دارند از چرخه خارج شده و براساس رقم امحاء، ذخیره‌گیری و نیاز جدید، اسکناس‌های جدید زیر نظر هیأت نظارت بر اندوخته اسکناس چاپ می شود. این در حالی است که سالانه حدود ۶۰۰ میلیون برگ اسکناس امحاء می شود که عمدتا جزو اسکناس های ریز هستند و در مقابل سالانه حدود ۹۰۰ میلیون برگ اسکناس جدید چاپ و به مرور وارد چرخه پولی می‌شود.

 

 این مصوبه در شرایطی به لایحه بانک مرکزی اضافه شده که در این فاصله نظرات متفاوتی از سوی کارشناسان مطرح شده به گونه ای که برخی بر آن مهر تایید زده و موافق حرکت بر اساس عرف موجود هستند و در مقابل برخی معتقدند این مصوبه پیشنهاد قوی نبوده و مناسب بود دولت در زمان مناسبت برای حذف چند صفر از پول ملی حرکت می کرد نه اینکه تنها یک صفر را حذف کرده و بازهم جریان فعلی پایدار باشد. فضایی که باید برای روشن شدن آن منتظر بررسی آن در مجلس و نظر نمایندگان ماند.

سازمان حمایت در گزارشی به 13 مزیت حذف صفرها از پول ملی اشاره کرد که جزئیات آن به شرح زیر است:
 
1- کاهش تورم
آنچه مسلم است حذف صفر از پول ملی تاثیرات چندانی بر تورم ندارد. مگر اینکه اصلاحات اقتصادی قبل از حذف صفر صورت گرفته باشد. اما در کوتاه مدت اختلاف نظرهایی بین صاحب نظران وجود دارد ولی آنچه به قطع می‌توان گفت این است که تاثیرات کوتاه مدت بر روی تورم و نقدینگی بیش از همه به نحوی اجرای طرح باز می‌گردد.
 
2-  انتقال آسان پول و کاهش از مخاطرات آن در حجم کلان
سیستم‌های اقتصادی باید طوری باشد که مردم احساس راحتی و آسایش بیشتری در معاملات روزمره داشته باشند تا فعالیت‌های اقتصادی به سهولت بیشتری انجام شود به طوری که امروزه برای انجام معاملات نیاز به حجم زیادی از اسکناس‌هاست.
 
3 – صرفه‌جویی در هزینه‌های چاپ اسکناس
طبق آمار ارائه شده در سال 1384 بیش از 8 میلیارد برگ اسکناس در کشور ما در جریان است که با توجه به جمعیت سرانه اسکناس در ایران 114 برگ می‌باشد. این آمار در کشورهای پیشرفته 12 تا 14 برگ می‌باشد. بنابراین سرانه اسکناس در ایران نزدیک به 10 برابر کشورهای پیشرفته است که این امر باعث می‌شود پول بعضی از خواص خود (قابل حمل بودن) را از دست بدهد
 
4- صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌های معاملاتی در مسایل مالی کشور
در حال حاضر بخش‌های حسابداری و مالی تمام موسسات برای انجام امور مالی با صفرهای زیادی در پول سرو کار دارند که با کاهش تعداد صفرها، هم در وقت و هم در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌شود.
 
5- اثرات مثبت روانی و افزایش اعتماد مردم
وقتی صفرها از پول حذف می شود مردم از لحاظ روانی احساس می‌کنند که پول کمتری را در معاملات روزمره هزینه می‌کنند.
 
6- مانع نفوذ ارزهای خارجی
با افزایش ارزش پول ملی اعتماد مردم به پول داخلی بیشتر می‌شود و کمتر از پول‌های خارجی دلار و یورو استفاده می‌کنند.
 
7- تقویت پول ملی و افزایش ارزش اسمی آن
حذف صفر باعث افزایش جایگاه پول ملی در حوزه بین‌المللی خواهد شد. به طور مثال در این حالت یک دلار آمریکابه جای ده هزار ریال، ده ریال معامله می‌شود. این در واقع همان ارزش اسمی پولی ملی است.
 
8– کاهش تورم موجب جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی و حذف بیشتر سرمایه‌های خارجی خواهد شد، جذب سرمایه‌گذاری خارجی بیشتر موجب تسهیل روند رشد  اقتصادی کشورها خواهد شد.
 
9 – سادگی در مبادلات و نگهداری ساده‌تر حساب‌ها ارقام، ترازنامه‌ها
مبادلات کنونی در دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی با صفرهای زیاد سر و کار دارد، صفرهایی که عملا حتی تلفظ هم نمی‌شوند اما در ترازنامه درجشان ضروری است.
 
10 – اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه و هارد رایانه
11- کاهش نیاز به استفاده از چک‌های بانکی به شکل بی‌رویه و غیرمنطقی
13- کاهش تسهیلات فعالیت دستگاه‌های خودپرداز

 

گزارش سازمان حمایت در ادامه به ارائه شش عیب طرح اصلاح پول ملی به شرح زیر پرداخت:
 
1-هزینه سنگین جایگزینی اسکناس‌های جدید
یکی از مهمترین دلایلی که از سوی مخالفان طرح تغییر واحد پول کشور مطرح می‌شود. افزایش در هزینه‌های سنگین در نتیجه جایگزین اسکناس‌های جدید با قبلی است.
 
2- افزایش سطح عمومی قیمت‌ها
کارشناسان بانک می‌گویند: در این شرایط عده‌ای تلاش خواهند کرد تا در طول این فرآیند، قیمت کالای خود را افزایش داده و به این ترتیب برمبنای پول جدید کالاهای خود را با قیمت بالاتری ارزش‌گذاری کنند. عدم امکان نظارت بر بازارها در چنین شرایطی با توجه به پیچیدگی اجرای این تصمیم، باعث افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود.
 
3– ناسازگاری دفاتر و صورت‌های مالی و پایگاه‌های اطلاعاتی جدید و قدیم و تحمیل هزینه به فعالان اقتصاد با حذف صفر، در دفاتر و پایگاه‌های اطلاعاتی و صورت‌های مالی یک بی‌نظمی بین اطلاعات قبلی و جدید رخ می‌دهد که این امر موجب اتلاف وقت می‌شود از جمله اینکه مقایسه صورت‌های مالی و حساب‌های اقتصادی را مشکل می‌سازد.
 
4- عدم پذیرش افراد مسن
برخی کارشناسان معتقدند افراد مسن تا سال‌ها از قبول واحد پول جدید سرباز می‌زنند.
 
5– احتمال کاهش درآمدهای صادراتی
یکی از معایب این طرح کاهش درآمدهای صادراتی به دلیل افزایش پول ملی است.
 
6- خنثی بودن اجرای این طرح
بسیاری از کارشناسان معتقدند حذف صفر در متغیرهای واقعی کاملا بی‌تاثیر است. آنها بیان می‌کنند پول تنها ضریب تبدیل کالا به واحد پول است و اثری روی سرمایه‌گذاری، اشتغال و تورم ندارد. در حالی که مهمترین هدف از حذف صفر و تغییر واحد پولی مهار تورم است.

 
 اجرای سیاست اصلاح نظام پولی در کشور که می‌تواند به نتایج مثبت و خوبی منجر شود

1)ایجاد فضای رقابتی و عمیق کردن بازارها
2) محدود کردن قدرت قیمت‌گذاری عوامل اقتصادی
3) انضباط و شفافیت در بودجه دولت و رفتار مالی دولت
4) اصلاح نظام مالیاتی و کاهش وابستگی اقتصاد کشور و بودجه دولت به درآمد نفت
5) محدود کردن فعالیت‌های نامولد و تثبیت نسبت مبادلات مرتبط و نامرتبط با تولید ناخالص داخلی
6) ایجاد نظام مدیریت اصلاح قیمت و نظارت بر تغییرات قیمت
7) نظارت بر اعطای اعتبار و بازدریافت وام‌های معوقه
8) انضباط پولی